تغییرات میزان و ترکیب اسانس رازیانه(.foeniculum vulgare mill) در طول رشد و نمو تحت شرایط آبیاری محدود

برای بررسی اثر تنش کم آبی در مراحل رویشی و زایشی روی تعدادی از پارامترهای فیزیولوژیکی، بیوماس، عملکرد دانه و میزان اسانس رازیانه، آزمایشی در سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان اجرا گردید. آزمایش به صورت بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار پیاده گردید. تیمارهای آبیاری شامل آبیاری کامل (شاهد) برای حصول 100% ظرفیت زراعی در طول دوره رشد، دو تنش ملایم (در حد 66% ظرفیت زراعی) و دو تنش شدید ( در حد 33% ظرفیت زراعی) در دو مرحله رویشی و زایشی بودند. طرح آزمایشی برای تعیین میزان و درصد اسانس از نوع کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی بود، تیمارهای آبیاری در کرت های اصلی و مراحل برداشت در کرت های فرعی قرار گرفته بودند. دو برداشت در مراحل گلدهی کامل (h1) و رسیدگی دانه ها (h2) انجام شد. اجزای فرّار سر شاخه های گلدار و دانه های رازیانه کشت شده با روش تقطیر با آب استخراج گردیدند و با استفاده از دستگاه gc/ms ترکیبات تشکیل دهنده اسانس رازیانه شناسایی شدند. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که قرار گرفتن گیاهان تحت تنش خشکی به کاهش قابل توجه سرعت فتوسنتز، هدایت روزنه ای، محتوای نسبی آب برگ (rwc)، میزان کلروفیل کل و تعرق منجر شد. در مقابل، بالاترین غلظت co2 اتاقک زیر روزنه ای و دمای کانوپی در تنش های شدید خشکی مشاهده شد. با کاهش هدایت روزنه ای سرعت فتوسنتز کاهش یافت. افزایش غلظت co2 اتاقک زیر روزنه ای در شرایط تنش خشکی نشان داد که عوامل غیر روزنه ای ممکن است فتوسنتز را محدود نمایند. ارتفاع بوته، وزن تر و خشک بیوماس و عملکرد دانه در واحد سطح به طور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای آبیاری قرار گرفتند. بیشترین ارتفاع بوته و وزن تر و خشک بیوماس تحت آبیاری کامل (c) به دست آمد. با کاهش آب قابل استفاده به خصوص در مرحله رویشی (s3) این صفات به طور معنی داری کاهش یافتند. کمترین ارتفاع بوته و بیوماس تحت تنش شدید خشکی در مرحله رشد رویشی مشــاهده شد. هم چنین کمترین عمـلکرد دانه تحت شرایط شدید تنـش در مرحله رویشی و زایشی مشاهده شد. گیاهانی که از آب نسبتا بیشتری استفاده کرده بودند افزایش عملکرد دانه در واحد سطح معنی داری داشتند. گیاهانی که آب کافی دریافت کرده بودند به طور معنی داری میزان درصد اسانس کمتری نسبت به سایر گیاهان تحت تنش داشتند. درصد و عملکرد اسانس استخراج شده از دانه ها (h2) در اکثر تیمارهای آبیاری بیشتر از سرشاخه های گلدار(h1) بود. بالاترین عملکرد اسانس در واحد سطح از دانه های تحت تنش ملایم کم آبی در مراحل گلدهی و پرشدن دانه ها (s2h2) به دست آمد. در حالی که کمترین محصول اسانس توسط سرشاخه های گلدار تحت تیمار کنترل(ch1) تولید شد. پس از بررسی طیف های جرمی حاصل از gc/ms ترکیبات آنتول، فنشون، لیمونن، لینالل، استراگول، آلفا و بتا پینن و اسید انیسیک به عنوان مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس استخراج شده شناسایی گردیدند. که میزان آنتول(مهمترین ترکیب اسانس رازیانه) تحت تاثیر تیمارهای تنش خشکی قرار گرفت.